Czym jest samorozwój przez sztukę. Dlaczego jest on tak ważny w pracy z uczniami i uczennicami? Dlaczego warto o tym pamiętać pracując nie tylko z młodszymi, ale również ze starszymi dziećmi i młodzieżą? Jakie procesy emocjonalne i grupowe może pobudzać wykorzystanie sztuki w pracy edukacyjnej i wychowawczej?

Najważniejsze funkcje sztuki w obrębie samorozwoju, wskazywane w literaturze to:

• samopoznanie;
• poszukiwanie równowagi i redukcja napięcia;
• rozwój osobisty;
• funkcja ekologiczna.

Funkcje te często się przenikają i krzyżują, w szczególności w pracy wychowawczej i dydaktycznej. Użycie sztuki może stać się sposobem na poradzenie sobie z wyzwaniami zdrowia psychicznego i kłopotami dnia codziennego. Może to być sposób na autorefleksję, medytację czy sublimację trudnych emocji.

Samopoznanie – odbiór sztuki, jak i jej tworzenie pomagają w wyrażaniu i identyfikacji emocji i psychologicznej treści zepchniętej do podświadomości. Dzięki symbolice i metaforyce proces twórczy staje się doskonałym katalizatorem trudnych emocji. Proces twórczy może pozwolić na przełamanie poczucia izolacji pojedynczych uczniów i uczennic w klasie, pomaga zdefiniować siebie i uświadomić sobie swoje mocne strony. Jednocześnie otaczanie się konkretnymi dziełami sztuki, autokreacja przejawiająca się w sposobie ubierania, dekorowania wnętrz jest formą subtelnego przekazu tego, kim jesteśmy, kim się stajemy i w co wierzymy. Obserwując i rozpoznając komunikaty innych, mamy ułatwiony wybór w sytuacjach wymagających różny działań wychowawczych.

Poszukiwanie równowagi i redukcja napięcia emocjonalnego – tworzenie wymaga ukierunkowania emocji i energii psychicznej. Emocje zostają zidentyfikowane i nazwane. Dzieje się to wtedy, gdy trudne i często nieakceptowane społecznie uczucia przyjmują formę obrazu, wiersza czy utworu muzycznego. Młody człowiek – artysta bądź artystka – stosuje metodę wewnętrznego dialogu, który będąc formą narracji, pozwala uzyskać dystans i odnaleźć nową perspektywę w stosunku do zewnętrznego świata. Efekt końcowy działań artystycznych stanowi namacalny dowód zachodzących zmian i obraz symbolicznego zaspokojenia potrzeb. 

Niekwestionowaną cechą sztuki zarówno w procesie jej tworzenia, jak i odbioru jest ogromny wpływ na modyfikowanie i harmonizowanie nastroju. Kształty, dźwięki oraz kolory bezpośrednio i natychmiastowo potrafią przywrócić utracony balans, a także złagodzić wpływ negatywnych elementów otoczenia i trudnych emocji.

Funkcja przywracania wewnętrznej równowagi, ma szczególne znaczenie, gdy mamy do czynienia z przeżywaniem i akceptacją trudnych emocji takich jak lęk, smutek, gniew czy nienawiść. Proces twórczy może w takiej sytuacji służyć jako bufor, przez który emocje zostaną wyrażone i zakomunikowane. Ich eksternalizacja pozwala na lepszą komunikację z otoczeniem w trudnych sytuacjach oraz na redukcję napięcia wskutek pozytywnego ukierunkowania emocji.

Rozwój osobisty – sztuka stawia wyzwanie: skłania do samorozwoju, podważając nasze autorytety, zmusza do refleksji i krytyki. Niesie ze sobą obietnicę wewnętrznej spójności i harmonii, ale również pomaga zidentyfikować mocne strony, braki, konflikty wewnętrzne i obszary rozwojowe – staje się tym samym drogą do samodoskonalenia.

Funkcja ekologiczna – polega na wzmocnieniu i przewartościowaniu związku twórcy i odbiorcy z ich środowiskiem naturalnym. Efektem nowego, bardziej ekologicznego postrzegania świata jest rozszerzenie pola empatii daleko poza osobistą sferę interakcji i doświadczeń. Podmiot postrzega siebie jako jeden z wielu istotnych elementów, których działania bezpośrednio przyczyniają się do powstających zmian. To rodzi poczucie osobistej odpowiedzialności i zacieśnia więzi z otaczającym nas światem. [A. Lasota, E. Szczudło, “Terapeutyczna wartość sztuki i ekspresji artysytycznej w pracy socjoterapeutycznej”]